Alexander Calder en Piet Mondriaan in Gemeentemuseum Den Haag


14-03-2012 door jannemarie,

Het Gemeentemuseum in Den Haag bezoek ik heel regelmatig. Zo zag ik daar onder andere prachtige exposities met werk van Francis Bacon (2001), Lucian Freud (2008) en Cézanne, Picasso en Mondriaan (2009). En nu dan de toptentoonstelling: Alexander Calder, De grote ontdekking.

De tot voor kort mij onbekende, Amerikaanse kunstenaar Alexander Calder (1898-1976) laat zich in de filmpjes bij de tentoonstelling kennen als een typische representant van een – in mijn ogen – échte kunstenaar. Op een zwart-witfilm zie je Calder in zijn atelier in de weer met ijzerdraad en knijptang, waar hij een vrouwenfiguur uit tovert. Een ander filmpje toont hoe hij met door hem gemaakte circusdieren een voorstelling geeft aan bevriende kunstenaars in Parijs. In vitrines in de eerste zalen staan kleine beeldjes van hout, touw, ijzerdraad en zelfs een kurk, die een eend, hond of slang voorstellen. Lief, rommelig, speels, ontroerend.

Verderop in de tentoonstelling zie je een markering in zijn werk. Calder lijkt een artistieke sprong voorwaarts te maken, zonder zijn speelse inslag te verloochenen. Voor mij het hoogtepunt van de tentoonstelling: de mobiles van Calder. De lichte zalen vullen zich met bewegende sculpturen – hangend aan ijle draden, opgebouwd uit rode, witte of zwarte metalen vormen en bollen. In fragiele balans, subtiel door luchtstromen van wandelende bezoekers bewegend, schijnbaar achteloos en toevallig, maar met uiterste precisie en alleen zó en niet anders bedoeld geconstrueerd.

En dat allemaal dankzij een bezoek aan het atelier van Piet Mondriaan in Parijs in 1930. Calder was zó onder de indruk van Mondriaan, dat dit richting gaf aan de rest van zijn artistieke leven. Wat mij betreft het meest succesvol in zijn onvolprezen mobiles. Zijn schilderijen lijken eerder een ode aan Mondriaan en verbleken enigszins naast het werk van de de meester zelf, zoals Calders witte doek met zwarte lijnen uit 1930 naast Mondriaans ‘Compositie met zwart en wit‘ uit 1930.

Geen idee waar die magie van Mondriaan uit bestaat. De Victory Boogie Woogie uit 1944, het laatste, onvoltooide werk van zijn hand en te zien in de tentoonstelling, blijft intrigeren en verrassen. Maar ook dwalend door de rest van het museum – je kunt er dagen rondlopen! – op zoek naar de expositie met landschapsschilderijen van ‘Willem Maris’ (1844-1910) trof ‘De Rode Wolk’ uit 1907 me. Niet van Maris maar van Mondriaan.

Is dit opzet? Wellicht niet voor niets dat het Gemeentemuseum samen met de Rijksdienst voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) een kenniscentrum gaan oprichten met informatie over Mondriaan en De Stijl. Mondriaan als dé spil van het Gemeentemuseum en hét boegbeeld voor de stad Den Haag.

Oja, en wat dat dwalen betreft: als je nog een plekje vrij hebt in je hoofd, loop dan ook nog even door de (veelal lege) zalen van de expositie ‘Gewoon schilderen’ met werken van hedendaagse kunstenaars als Michael Raedecker, Daniël Richter, René Daniëls, Anselm Kiefer en de zalen gewijd aan Francis Bacon, Jan Schoonhoven, Donald Judd en Constant.

Dus: vroeg op en naar het Gemeentemuseum in Den Haag!

Alexander Calder, De grote ontdekking, t/m 28 mei 2012
Willem Maris, t/m 9 april 2012
Gewoon Schilderen, t/m 17 juni 2012

Nawoord: sinds 26 maart jl. is het boek ‘Victory Boogie Woogie Uitgepakt‘ gepubliceerd, waarin de resultaten van restauratiewerkzaamheden aan dit schilderij gepresenteerd worden.


10 Reacties op “Alexander Calder en Piet Mondriaan in Gemeentemuseum Den Haag”

  1. Anton Vergeeke says:

    Als ontwerper van dessins voor woonattributen werd ik direct enthousiast over deze blog: in het platte vlak gedacht treffen de mobiles dit tijdsgewricht haarscherp: Fifties en organisch.
    Precies wat nu de highlights zijn. Inspirerend, ook voor toegepaste kunst!

    • Jannemarie says:

      Beste heer Vergeeke, Leuk uw reactie te lezen, dank; kan me voorstellen dat dit u als ontwerper van dessins inspireert! Voor alle designers trouwens een aanrader; ook grafische vormgevers en modeontwerpers zullen met Calder wel raad weten, lijkt me (zie al leuke rokjes en jurkjes voor me…). Hartelijke groet, Jannemarie

  2. Maike Woldring says:

    Dag Jannemarie, je blog fungeerde als een bril waarmee ik de Calder expositie nogmaals bezag. Dank!Ik ontmoette daar ook mensen die voorzichtig blazend de mobiles de poëzie wilden geven, die ze krijgen als ze verblijven in de beweeglijke buitenlucht. Wie dat wil ervaren raad ik het lekker lange AVRO tv-programma Close Up aan, waarin Calders mobiles-onderdelen als de kleurenvakjes in een verfdoos tastend de dans aangaan met de natuur. In de tuin van de Fondation Beyerler in Basel(een aanrader)keek ik ooit minutenlang naar een metershoge zwarte mobile, die een lente-flirt aanging met de heuvelachtige horizon. Onvergetelijk. Misschien staat ie er nog? Veel groeten en ik lees je weer, Maike

    • Jannemarie says:

      Hoi Maike, Dank voor je mooi geformuleerde reactie en goeie tips over Close Up en Fondation Beyerler in Basel! Ga ik opzoeken via internet, ben benieuwd. Ook ik zag trouwens blazende bezoekers, die vervolgens streng – maar terecht, want heel kwetsbare objecten – toegesproken werden door een suppoost. Laat de natuur, dus zonder ingrijpen, maar zijn gang gaan. Zie je snel weer, dag! Jannemarie

  3. Rik Rikken says:

    Hoi Jannemarie,
    Mede door jouw blog ben ik Calder gaan bezoeken en ik kan het iedereeen aanraden!
    Voor mij als poppenspeler is er zo veel te ontdekken. De speelsheid, waarmee hij en ook mensen om hem heen in die tijd; (Man Ray, bijvoorbeeld) echte Renaissancemensen waren. Druk in discussie met elkaar, vrolijk als aan een gelagtafel, elkaar bestokend met beelden en theater. In die prachtige film over het draadcircus gebeurt niet alleen veel ‘kunstigs’, er is ook zo veel ruimte voor zelfspot, het is een uitroepteken om te zeggen dat kunst het leven verlevendigt, er dus ook leven aan toevoegt.
    En dat lijkt me een goeie nieuwe impuls voor ons (de moralist in me komt altijd boven drijven) Kunst mag blij maken!Waar niet mee gezegd is dat het dan ook makkelijk moet zijn. Maar dit terzijde.
    Boogie Woogie vond ik trouwens waanzinnig. Zo zoekend, onaf, ruw, snel. De stad in iedere milimeter!
    Groet, Rik Rikken

    • Jannemarie says:

      Beste Rik, Heel erg bedankt voor je mooie reactie. Ik kan je statement “kunst verlevendigt het leven” helemaal onderschrijven! Mooie analyse ook van Calder en zijn tijdgenoten in relatie tot jou als poppenspeler. Nogmaals dank en hartelijke groet, Jannemarie

    • Bulz says:

      For me a mobile represents a weightlessness & sense of freedom. They are very much a fantasy sculpture. Looking up into one, wide-eyed and giddy, I can float in and out of it’s dangling shapes.

      • jannemarie says:

        Dear Bulz, Thank you very much for your beautiful, poetic description of Calders mobiles. Kind regards, Jannemarie

  4. J.C. Brandt says:

    Dag,
    Ik heb een werk van Calder denk ik. Wie zou mij verder kunnen helpen bij de vraag of het inderdaad een werk is van Calder.
    m.vr. groet,

    J.C. Brandt

  5. Jannemarie says:

    Ik zou contact opnemen met het Gemeentemuseum in Den Haag, daar is vast een conservator die u verder op weg kan helpen.
    Veel succes! Jannemarie van den Brand